ایجاد مکانی آرام و زیبا و پاکیزه یکی از مشخصات عبادتگاه در تمامی ادیان بوده است.فرش های سجاده ای با الگو برداری از نقوش اسلامی و ایرانی و ایجاد هارمونی متناسب با فضاهای مذهبی طرحی بدیع و آرامش بخش را ایجاد میکند و به ایجاد فضای معنوی بسیار کمک می کند.
به‌صورت کلی به فرش‌هایی که دو لچک در بالا دارند اما در پایین بدون لچک هستند و در مرکزشان فضایی طاقدار مانند محراب مساجد به تصویر کشیده شده، فرش سجاده ای محرابی می‌گویند. این فرش ها در رول‌های طویل بافته می‌شوند و محراب‌ها در کنار یکدیگر قرار می‌گیرند. هر طرح محراب، سجاده یک نمازگزار محسوب می‌شود.
فرش سجاده‌ای از نظر تکنیک بافت و مواد اولیه تفاوتی با دیگر انواع فرش ماشینی ندارند. این نوع فرش در کشورهای مسلمان‌نشین طرفداران بی‌شماری دارد. بزرگ‌ترین بازار فروش فرش های سجاده ای محرابی ایرانی، بیروت، و اکثر همه کشورهای حاشیه خلیج فارس و بعضی از کشورهای اروپایی هستند.
انواع فرش سجاده ای
فرش سجاده ای یکی از انواع فرش های یکپارچه و بدون دوخت است. فرشهای ماشینی یکپارچه همان فرش های سفارشی و بدون دوخت است که کمک میکند تمامی نقاط محیط مورد نظر خود را به صورت یکسان و یک دست و با یک نقشه و طرح فرش نمایید. به تازگی گرایش بسیاری برای استفاده از سجاده فرش به خاطر نظم و اراستگی خاصی که در طراحی و طرح محراب آن دارد وجود دارد .
فرش سجاده ای در انواع طرح محرابی و طرح تشریفاتی (فرش مخصوص راهرو ها،پله ها، سالن های کنفرانس و هتل ها) تولید می شوند.
در این مقاله تاریخ فرش محرابی و فرش سجاده ای ذکر شده است .
طرح‌های فرش سجاده ای
اجزای تشکیل‌دهنده طرح محرابی به‌گونه‌ای است که ریشه در باورهای مذهبی ایرانیان دارد و به صورت نمادین آنها را بازگو میکند. به عبارت دیگر این اشکال و نمادها بازتابنده گرایشات و باورهای آیینی ایرانیان است. نقشه‌های محرابی فرش سجاده ای یکی از این طرح‌ها هستند که ویژه مکان‌های مذهبی و مقدس طراحی شده‌اند. گروهی از پژوهشگران برآنند این نوع نقشه فرش با ظهور دین اسلام و گرویدن ایرانیان به دین آخرین پیامبر خدا زاده شد و گسترش یافت. اما گروه دیگری معتقدند این طرح، ریشه در گذشته‌های دور تاریخی ایرانیان دارد.
طرح اصلی سجاده معمولاً محراب است. نقش قندیل، ستون و سر ستون هم در سجاده معمول است. دوران طلایی بافت سجاده اوایل سدهٔ هفدهم م. ( یازدهم ه. ق.) بوده است. . اصلی‌ترین نقش روی آن تصویر یک محراب در مرکز فرش سجاده ای است. با توجه به آموزه‌های اسلام مبنی بر ساده‌زیستی، متن این فرش های سجاده ای نسبت به طرح‌های دیگر فرش ایرانی ساده‌تر است و نقش‌ونگار كمتری دارد. فرش های سجاده ای از دو قسمت بدنه و گردنگاه تشكل شده‌اند. بدنه محل نشست و برخاست نمازگزار و گردنگاه محل سر او به هنگام سجده است. اما جای سر باریك و در حد گردن است و این موضوع برای دوری از شباهت و صورت‌سازی است كه در هنرهای اسلامی از آن اجتناب شده است.
دلایل استفاده از فرش سجاده ای در مفروش کردن مساجد و نمازخانه ها :
یکی از سوالاتی که زمان خرید فرش برای نمازخانه و مساجد مطرح میشه فرق بین فرش های سجاده ای و فرش های سنتی است.
تفاوت های زیادی بین فرش سجاده ای و فرش های سنتی وجود دارد مهمترین دلیل آن اندازه فرش های سجاده ای به نسبت فرش های سنتی با سایز های تعریف شده است. مفروش کردن و نصب سجاده فرش بسیار راحت تر از فرش ماشینی است. فرش سجاده، قابلیت این را دارد که کل فضای داخلی مسجد یا نمازخانه را به صورت کامل بپوشانند.از انجایی که فرش سجاده ای را می توان با هر شکل و اندازه ای تولید کرد ، مساجد نیازی به کناره ها و فرش های حاشیه برای پر کردن فضاهای خالی ندارند.همچنین ترمیم و یا تعویض سجاده فرش ها بسیار با صرفه تر از تعویض فرش ماشینی است. فرش سجاده، رنگ بندی ها و طرح های مختلفی را داراست که با توجه به رنگ پنجره ها و دکور داخلی مسجد می توان نوع طرح آن را انتخاب نمود. در ادامه سایر دلایل برتری فرش سجاده ای نسبت به فرش های معمولی را بخوانید...
1- امکان مفروش نمودن تمام فضای داخلی نمازخانه یا مسجد توسط فرش سجاده ای
2- نظم و یکپارچگی صفوف نمازگزاران و هم راستا شدن نمازگزاران ایستاده در یک صف
3-- امکان مفروش نمودن نمازخانه یا مسجد بدون هیچگونه محدودیت ساختار هندسی مکان
4- امکان بافت فرش سجاده دقیقا متناسب با پلان مسجد و عدم پرداخت هزینه های اضافی جهت پر نمودن فضاهای خالی با سایر فرش های کوچک و زرع و نیم
5-امکان مفروش نمودن نمازخانه یا مسجد به اندازه مساحت ارایه شده توسط نرم افزار اتوکد
6- امکان تشخیص قبله با توجه به جهت و راستای فرش های سجاده نصب شده
7- امکان انتخاب ترکیب بندی و ماهیت فرش سجاده بر مبنای دکوراسیون داخلی مسجد ( اعم از انتخاب رنگ و شفافیت زمینه متناسب با رنگ محیط همانند رنگ محراب ، رنگ پرده ها و رنگ پنجره ها ، انتخاب نوع طرح متناسب با سلایق و نیاز همچون طرح های ترنج دار و بدون ترنج، طرح های بدون ستون و... )
8- شستشوی آسان فرش های سجاده ای نسبت به سایر فرش های ماشینی
9- ترمیم سریع تر فرش سجاده نسبت به فرش ماشینی( به عنوان مثال در صورت بروز هرگونه مشکل در فرش سجاده تنها کافیست یک عدد سجاده ترمیم یا تعویض گردد ولی در صورت آسیب پذیری یک تخته فرش 12 متری لازم است کل فرش ترمیم گردد)
10-تعویض سریع فرش سجاده نسبت به فرش های ماشینی با ابعاد 6،9و 12 متر امکان بافت یک سجاده جهت جایگزین شدن فرش سجاده معیوب بسیار راحت تر از بافت یک تخته فرش 12 متری و تعویض فرش می باشد . در ضمن تنوع طرح های فرش ماشینی بسیار بیشتر از فرش های سجاده ای بوده و در صورت بروز مشکل بافتن فرش سجاده با همان طرح آسان تر از یافتن یک تخته فرش 12 متری با طرح قبلی می باشد .
11- جمع کردن و مفروش نمودن فرش سجاده نسبت به سایر فرش های ماشینی آسان تر است .
12- یکپارچگی و نظم در طرح فرش های سجاده ای مفروش شده ( فرش های سجاده ای به دلیل یکپارچگی در طرح نسبت به فرش های ماشینی که ممکن است در طرح های مختلف باشد ، زیبایی بیشتری به محیط نمازخانه یا مسجد می دهد )
13-پرداخت هزینه کمتر جهت تعویض و ترمیم فرش سجاده ای نسبت به سایر فرش های ماشینی
14- امکان مفروش شدن نمازخانه های بسیار کوچک با مساحت کمتر از 6 متر توسط فرش سجاده
نصب فرش سجاده ای
ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻧﺼﺐ ﯾﮑﭙﺎرﭼﻪ ﻓﺮش ﺳﺠﺎده اي داﺧﻞ ﻣﺴﺠﺪ ﯾﺎ ﻧﻤﺎزﺧﺎﻧﻪ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻓﺮش ﺑﺮ ﻃﺒﻖ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﻣﺴﺠﺪ ﯾﺎ ﻧﻤﺎزﺧﺎﻧﻪ ﺑﺎﺷﺪ .ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﮐﻪ اﻧﺪازه ﺳﺠﺎده ﻓﺮش ﻫﺎ دﻗﯿﻘﺎ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ اﻧﺪازه ﻃﻮل ﺻﻒ ﻧﻤﺎز ﺑﺎﻓﺘﻪ و ﻧﺼﺐ ﻣﯽ ﮔﺮدد. اﻟﺒﺘﻪ در ﻣﻮرد ﻧﻤﺎزﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎ ﯾﺎ ﻣﺴﺎﺟﺪي ﮐﻪ داراي ﻗﺒﻠﻪ ﻣﺘﻤﺎﯾﻞ ﻫﺴﺘﻨﺪ اﻣﮑﺎن ﺑﺎﻓﺖ ﻓﺮش ﻫﻢ اﻧﺪازه ﻃﻮل ﺻﻒ ﻧﻤﺎزﮔﺰاران ﻣﺸﮑﻞ اﺳﺖ .
ﻻزم اﺳﺖ ﮐﻪ ﻗﺒﻞ از ﻣﻔﺮوش ﮐﺮدن ﻣﺴﺠﺪ، ﻧﺼﺎب ﺟﻬﺖ ﻗﺒﻠﻪ را ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻗﺒﻠﻪ ﻧﻤﺎ، ﺑﻪ ﺻﻮرت دﻗﯿﻖ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ .در اﻧﺠﺎم اﯾﻦ ﮐﺎر ﺑﺎﯾﺪ دﻗﺖ ﻻزم ﻣﺒﺬول داﺷﺘﻪ ﺷﻮد، ﭼﺮا ﮐﻪ در ﺻﻮرت اﺷﮑﺎل در ﺗﻌﯿﯿﻦ دﻗﯿﻖ ﻗﺒﻠﻪ در ﻫﻨﮕﺎم ﻧﺼﺐ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ در ﻃﻮل رول ﻫﺎ ﮐﻮﺗﺎه ﺷﻮد و ﯾﺎ ﺿﺎﯾﻌﺎت ﻧﺎﺷﯽ از ﻧﺼﺐ اﻓﺰاﯾﺶ ﯾﺎﺑﺪ.
روش ﻧﺼﺐ ﻓﺮش ﺳﺠﺎده:
ﻓﺮش ﻫﺎي ﺳﺠﺎده اي ﻣﺴﺎﺟﺪ را ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﻪ دو روش ﯾﮑﯽ در ﻣﯿﺎن و ﯾﺎ ﻣﻮازي ﻧﺼﺐ ﻧﻤﻮد. در روش ﻣﻮازي ﺳﺘﻮن ﻫﺎي ﻓﺮش ﺳﺠﺎده در ﺗﻤﺎﻣﯽ ردﯾﻒ ﻫﺎ دﻗﯿﻘﺎ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻗﺮار ﻣﯽ ﮔﯿﺮﻧﺪ وﻟﯽ در روش ﯾﮑﯽ در ﻣﯿﺎن ﺳﺘﻮن ﻓﺮش ﺳﺠﺎده اي (ﻓﺮش ﻣﺴﺠﺪي) ردﯾﻒ ﺑﻌﺪي در روﺑﺮوي ﻧﻘﻄﻪ وﺳﻂ ﺳﺠﺎده ردﯾﻒ ﻗﺒﻠﯽ ﻗﺮار ﻣﯽ ﮔﯿﺮد. ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد ﻣﯽ ﮔﺮدد از روش ﯾﮑﯽ در ﻣﯿﺎن اﺳﺘﻔﺎده ﮔﺮدد زﯾﺮا اﺣﺘﻤﺎل ﺑﺮﺧﻮرد ﻧﻤﺎز ﮔﺰار در ردﯾﻒ ﺑﻌﺪي ﺑﺎ ﻧﻤﺎزﮔﺰار ردﯾﻒ ﻗﺒﻠﯽ ﺑﺮاﺑﺮ ﺻﻔﺮ اﺳﺖ وﻟﯽ در روش ﻣﻮازي اﻣﮑﺎن ﺑﺮﺧﻮرد ﻧﻤﺎزﮔﺰاران در ﺻﻔﻮف ﻧﻤﺎز ﺑﺴﯿﺎر زﯾﺎد ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ .
ﻋﻮاﻣﻠﯽ ﮐﻪ در ﺣﯿﻦ ﻧﺼﺐ ﻓﺮش ﺳﺠﺎده اي ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ اﻧﻬﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻮد:
اﻟﻒ : ﺑﺮش دﻗﯿﻖ دور ﺳﺘﻮن ﻫﺎي ﻧﻤﺎزﺧﺎﻧﻪ ﯾﺎ ﻣﺴﺠﺪ و ﭼﺮﺧﺎﻧﺪن ﺳﺠﺎده ﻧﻤﺎز ﺑﻪ دور ﺳﺘﻮن ﺑﺎ زاوﯾﻪ ﻣﻨﺎﺳﺐ
ب : ﺑﺮش ﮐﻨﺎره ﻫﺎ و ﺣﺎﺷﯿﻪ دﯾﻮارﻫﺎ ﺑﺪون ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ اﻧﺤﺮاف و اﺿﺎﻓﯽ ﮔﺬاﺷﺘﻦ ﻓﺮش ﺳﺠﺎده ﺑﺮ روي ﻟﺒﻪ دﯾﻮار
ج : دور دوزي و زﯾﮕﺰاگ ﺳﺠﺎده ﻓﺮش ﻫﺎي ﺑﺮش ﺧﻮرده ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر اﺳﺘﺤﮑﺎم ﻻزم و زﯾﺒﺎﯾﯽ